Nhà văn Trần Thanh Cảnh, một người bạn của ông Trương Huy San, nói với BBC News Tiếng Việt ngày 2/6 rằng ông đã không thể liên lạc được với bạn mình từ sáng thứ Bảy ngày 1/6 và "có khả năng ông San đã bị công an mời làm việc".

Ở Việt Nam, “mời làm việc” là một thông lệ của công an. Nhiều người bị “mời làm việc” nhưng thực ra là bị tạm giữ, trước khi công an công bố các quyết định tố tụng chính thức.

'Sự việc gần như đã rõ'

Nhà văn Trần Thanh Cảnh nói rằng chương trình Cà phê thứ Bảy tại Hà Nội đã được "chốt lịch" từ trước và nhà báo Huy Đức đóng vai trò là diễn giả.

"Tôi và nhà báo Huy Đức có nhận lời mời của những người chủ trì Cà phê thứ Bảy làm một chương trình tọa đàm. Chương trình diễn ra vào lúc 3 giờ chiều thứ Bảy ngày 1/6/2024.

"Nhưng đến sáng hôm thứ Bảy, tôi không liên lạc được với Huy Đức, cả điện thoại và mạng xã hội. Tôi cố gắng liên lạc ngay với vài người thân bên cạnh anh ấy và hiểu điều gì đang diễn ra," nhà văn Trần Thanh Cảnh thuật lại với BBC.

Nội dung chương trình Cà phê thứ Bảy hôm 1/6 xoay quanh các cuộc chuyển giao quyền lực từ nhà Đinh sang Tiền Lê, từ Tiền Lê sang nhà Lý, từ nhà Lý sang nhà Trần.

"Chúng tôi trao đổi quanh sự chuyển giao quyền lực một cách hòa bình êm thấm bằng các cuộc hôn nhân, không gây ra chiến tranh đầu rơi máu chảy tàn phá đất nước. Những cuộc chuyển giao quyền lực hòa bình như vậy đem lại lợi ích vô cùng to lớn cho sự phát triển của dân tộc và đất nước. Và từ những bài học của lịch sử, chúng ta nên soi chiếu gì cho hiện tại đất nước ngày hôm nay.

"Rất tiếc, nhà báo Huy Đức đã không đến được," ông Cảnh nói với BBC.

Sau khi chương trình Cà phê thứ Bảy kết thúc, nhà văn Trần Thanh Cảnh lại một lần nữa liên lạc với người bạn của mình nhưng đầu dây bên kia vẫn không nhấc máy.

"Tôi có liên lạc với bạn bè chung của tôi và Huy Đức, kết hợp với các tin đồn đang lan truyền trên mạng xã hội, thì tôi cho rằng có khả năng nhà báo Huy Đức đã được các cơ quan chức năng của nhà nước 'mời' đi làm việc! Tuy nhiên đây vẫn chỉ là tin chưa được xác thực."

"Nhưng với những diễn biến trong quan hệ công việc và cá nhân của tôi và nhà báo Huy Đức, thì tôi nghĩ rằng rất có thể điều đó là thực. Thế nhưng chúng ta cần phải bình tĩnh chờ thông báo của các cơ quan có thẩm quyền. Chắc điều này sẽ đến sớm thôi," ông Cảnh kết luận.

Ông cũng nói thêm rằng, trong nhiều cuộc nói chuyện trước đây giữa hai người, cả hai đều đã trao đổi và lường trước khả năng ông Huy Đức "có thể sẽ bị bắt" và cho biết thêm:

"Lần gặp cuối cùng của tôi với Huy Đức là tại nhà riêng của tôi, khi chúng tôi cùng vài người bạn tổ chức uống rượu và ngắm hoa (tối thứ Tư tuần vừa rồi, ngày 29/5). Lúc chia tay chúng tôi có hẹn lại gặp lại nhau vào chiều thứ Bảy nhưng sáng sớm hôm qua tôi nhắn tin và gọi điện thoại đã không liên lạc được rồi.

"Và sau khi liên lạc với người thân của anh ấy, tôi thấy không cần thiết phải đến nhà riêng nữa, sự việc đã gần như được xác quyết," ông Cảnh kể lại.

Bài viết trên Facebook

Hiện tài khoản Facebook mang tên Truong Huy San đã đóng.

Nhà văn Trần Thanh Cảnh nói với BBC rằng, việc này là một diễn biến bình thường khi "chủ nhân của nó đang phải làm việc với các cơ quan chức năng. Rất có thể họ đã tạm khóa, phong tỏa lại để phục vụ công việc.

"Tôi chỉ biết hy vọng, sau khi các cơ quan chức năng đã làm việc, đã trao đổi với nhà báo Huy Đức, và thấy được bản chất của vấn đề, họ sẽ không phong tỏa nữa, chúng ta sẽ lại thấy Huy Đức sớm xuất hiện trở lại trên mạng xã hội và cả ngoài đời," ông Cảnh nói.

Trước khi biến mất, trên Facebook mang tên Truong Huy San có đăng tải bài viết “Những suy nghĩ không rời rạc” vào ngày 28/5, trong đó ông bình luận về các vấn đề pháp quyền tại Việt Nam và viết rằng việc tái lập các ban Đảng thời ông Nguyễn Phú Trọng là "một bước lùi về chính trị".

Ông mở đầu bài viết: “Sáng qua, một vị tướng lão thành từng giữ một vị trí đầy quyền lực trong ngành công an điện thoại nói chuyện rất lâu sau khi đọc bài của tôi. Ông cho rằng, nếu như tinh thần xây dựng một nhà nước pháp quyền từng thắng thế trong thập niên 2000 thì nay, tinh thần đó đã bị bóp chết.”

“Trước Hiến pháp 1992, nhà nước của chúng ta là nhà nước chuyên chính vô sản. ‘Pháp luật là ý chí của giai cấp thống trị hay lực lượng cầm quyền’. Cho dù không tuyên bố thì sau Hiến pháp 1992, từ hình luật, dân luật cho đến các luật chuyên ngành khác đều được Việt Nam xây dựng trên tinh thần hướng tới nhà nước pháp quyền. Đặc biệt, Quốc hội đã phải sửa hàng trăm điều luật cho tương thích dần với các quốc gia mà ta làm ăn với họ [BTA với Mỹ, WTO…]. Những nỗ lực này kết thúc từ 2006 và những gì ta đang chứng kiến cho thấy, hồn ma ‘pháp luật là ý chí của giai cấp cầm quyền’ đang dần hiện về," ông viết trên trang Truong Huy San.

Trong bài viết này, chủ nhân Facebook còn nhắc đến những điểm mạnh và yếu của người đứng đầu Đảng Cộng sản Việt Nam:

"Những người biết chuyện cung đình đánh giá cao sự giữ gìn của ông Nguyễn Phú Trọng và vợ con ông [ít nhất là cho đến nay]. Nhưng, quản trị quốc gia [trong đó có chống tham nhũng] phải bằng thể chế chứ không thể trông chờ vào 'tấm gương đạo đức' của một vài cá nhân hay việc bắt bớ, loại bỏ một vài con sâu chúa.

"Tuy cảm phục mức độ liêm chính, về mặt vật chất, của ông Nguyễn Phú Trọng, dân chúng vẫn chưa thấy các dấu hiệu chứng tỏ sẽ có 'Đổi mới II' trong nhiệm kỳ cuối của ông. Nếu cho đến ngày nghỉ hưu, ông không đưa ra được một lộ trình chính trị để đất nước dân chủ hơn, sự sạch sẽ của ông sẽ là vô nghĩa," dẫn bài viết trên Facebook Truong Huy San.

Chưa hết, một bài viết khác gần đây có nhan đề "Một quốc gia không thể phát triển dựa trên sự sợ hãi" trên Facebook Truong Huy San nói về quyền lực của Bộ Công an trong hệ thống chính trị và điều hành nhà nước có đoạn:

"Việt Nam đang duy trì một thể chế tương đồng với Trung Quốc. Việt Nam nên học Trung Quốc ở những điều họ đúng: Bộ trưởng công an không phải là ủy viên bộ chính trị. Có lẽ Đảng Cộng sản Trung Quốc coi công an là công cụ của bộ chính trị chứ không để bộ chính trị trở thành con tin của công an."

"Bộ Công an cũng không nên cấu trúc như hiện nay mà nên tách chức năng điều tra khỏi lực lượng cảnh sát..."

"Thực tiễn nhiều năm qua cho thấy, không phải lực lượng công an đông mà đất nước an toàn hơn."

"Không có quốc gia nào có thể phát bền vững dựa trên sự sợ hãi. Tôi tin là giờ đây, Đại tướng Tô Lâm sẽ tư duy như một nguyên thủ chứ không phải tư duy như một người nắm chắc Bộ Công an, đặt quyền lợi quốc gia lên trên lợi ích của ngành," bài viết nêu.

Những bài viết này trên Facebook Truong Huy San được đánh giá là đã nêu bật một số vấn đề quan trọng trong việc lãnh đạo đất nước của Đảng Cộng sản.

"Trong tình hình chính trị xã hội của Việt Nam như hiện nay, tôi có thể nói rằng bất cứ một trí thức đích thực nào quan tâm đến vận mệnh của dân tộc và sự phát triển của đất nước đều có thể gặp tình trạng như Huy Đức," nhà văn Trần Thanh Cảnh nói với BBC.

Nhà báo Huy Đức là ai?

Nhà báo Huy Đức, tên thật là Trương Huy San, sinh 1962, quê quán tại Hà Tĩnh.

Ông từng tham gia trong quân đội với hơn 3 năm ở Campuchia trong giai đoạn chiến tranh giữa Việt Nam với chính quyền Khmer Đỏ.

Bút danh Huy Đức được công chúng biết đến trên báo Tuổi Trẻ.

Ông cũng từng làm báo cho tờ Sài Gòn Tiếp thị và bị sa thải vào năm 2009 vì bài viết "Bức tường Berlin".

Sau khi rời các cơ quan báo chí nhà nước, ông trở thành một cây viết chính trị-xã hội nổi tiếng trên mạng xã hội với bút danh Osin.

Năm 2012, ông nhận học bổng một năm của chương trình Nieman trao cho một số phóng viên tu nghiệp và nghiên cứu tại Viện Đại học Harvard.

Ông cũng được biết đến với bộ sách Bên thắng cuộc, ra mắt độc giả vào năm 2012. Tác phẩm gồm hai cuốn là Giải phóng và Quyền bính, với trọng tâm là những diễn biến chính trị tại Việt Nam từ những năm 1950, đặc biệt là từ năm 1975 đến cuối những năm 1990.

Vào năm 2022, kỷ niệm 10 năm sách Bên thắng cuộc ra mắt, Ben Kerkvliet, một giáo sư hưu trí của Đại học Quốc gia Úc, viết cho BBC và khen ngợi rằng Bên thắng cuộc "tự nó là một thành tựu đáng khâm phục và sẽ vẫn là một đóng góp vô giá cho học thuật trong thời gian dài".

Nhà văn Trần Thanh Cảnh thì nói với BBC rằng, bộ sách Bên thắng cuộc đã bất tử cùng với lịch sử hiện đại của nước Việt Nam, dân tộc Việt Nam.

"Những đóng góp của Huy Đức là vô giá cho văn hóa, lịch sử, văn học Việt Nam," ông chia sẻ với BBC News Tiếng Việt.

Bên cạnh sự nghiệp viết, ông Trương Huy San cũng được biết đến với nhiều hoạt động xã hội. Ông là một trong những người sáng lập chương trình Nhịp cầu Hoàng Sa nhằm hỗ trợ các gia đình tử sĩ, thương phế binh Hải chiến Hoàng Sa năm 1974 và các gia đình liệt sĩ, các cựu chiến binh, thương binh Trường Sa.

Gần đây ông có tham gia một số hoạt động trồng cây bảo vệ môi trường.