06/06/2024
BBC News
Việt Nam được đánh giá rằng đang tập trung nhiều hơn vào “an ninh chính trị và sự tồn vong của chế độ hơn là phát triển kinh tế”
Biến động lớn trên chính trường Việt Nam trong những tháng vừa qua liệu có ảnh hưởng tới quan hệ Việt Nam-Trung Quốc?
Theo một bài viết ngày 5/6 trên báo South China Morning Post (SCMP), ông Trương Minh Lượng, phó giáo sư chuyên về Đông Nam Á và Biển Đông tại Đại học Kỵ Nam (Quảng Châu), cho rằng Bắc Kinh có thể hưởng lợi từ những cải tổ chính trị Việt Nam.
Theo ông Trương, những “rạn nứt” trong hàng ngũ lãnh đạo Việt Nam có thể làm suy yếu đi khả năng đoàn kết trong Đảng để đối phó với Trung Quốc liên quan đến tranh chấp Biển Đông và các vấn đề khác.
Một bài viết ngày 9/4 trên trang The Strategist của Viện Nghiên cứu Chính sách Chiến lược Úc (ASPI) cũng đã nhắc tới sự phân lập quan điểm của lãnh đạo cấp cao Việt Nam.
Theo bài viết, có ý kiến cho rằng các lãnh đạo bên Đảng sẽ thân Trung Quốc, còn các lãnh đạo bên chính phủ sẽ thân với Mỹ hơn.
Tuy nhiên, nếu căng thẳng đi quá trớn, đặc biệt là trong các vấn đề liên quan tới Biển Đông, mối quan hệ Việt-Trung có thể biến chuyển xấu đi, ông Trương nhận định.
Cũng trong bài viết nói trên của SCMP, Tiến sĩ Bill Hayton từ Viện Nghiên cứu Chatham House (Anh) cho rằng việc Trung Quốc quá cứng rắn với những yêu sách trên Biển Đông đang gây tổn hại tới niềm tin vào năng lực lãnh đạo của Đảng Cộng sản ở Việt Nam.
Theo ông, "nếu Trung Quốc khôn ngoan, họ sẽ tìm cách thỏa hiệp với Việt Nam [về các vấn đề trên Biển Đông], điều đó sẽ củng cố vị thế cho những người bạn của họ ở Hà Nội".
Bên cạnh đó, Tiến sĩ Hayton nhận định rằng Việt Nam dường như đang đi theo “đường lối chính trị hướng nội” của Trung Quốc.
Theo ông, Việt Nam đang tập trung nhiều hơn vào “an ninh chính trị và sự tồn vong của chế độ hơn là phát triển kinh tế”.
Phó Giáo sư Jonathan London từng nêu ý kiến tương đồng trong một bài viết ngày 9/5 trên trang Fulcrum của Viện nghiên cứu ISEAS (Singapore).
Theo Phó Giáo sư London, việc bắt giữ hàng loạt quan chức trong nỗ lực chống tham nhũng đang gây ra “tình trạng tê liệt chính trị trên toàn hệ thống và đặc biệt là sự suy giảm nghiêm trọng trong đầu tư công”.
Bài viết ngày 22/5 trên Nikkei Asia cũng đề cập tới khía cạnh này.
Trong bài viết, Giáo sư Ryuichi Ushiyama từ Đại học Keiai (Nhật Bản) cho rằng Trung Quốc sẽ để ý hơn tới việc gia tăng quan hệ, cũng như tăng cường hỗ trợ cho các chính trị gia thân Trung Quốc ở Việt Nam.
Ngày 22/5, trong lời chúc gửi tới tân Chủ tịch nước Việt Nam Tô Lâm, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình ba lần nhắc tới “Cộng đồng chia sẻ tương lai”.
Ông Tập nhấn mạnh Trung Quốc và Việt Nam là hai nước láng giềng hữu nghị xã hội chủ nghĩa, núi sông liền một dải.
Có thể thấy là Trung Quốc mong muốn rằng, dù có những thay đổi về nhân sự lãnh đạo, Việt Nam sẽ vẫn đi theo lộ trình hợp tác mà hai nước đã nhất trí.
Tiến sĩ Huỳnh Tâm Sáng chia sẻ trong bài viết ngày 1/6 trên SCMP như sau:
“Quan chức Trung Quốc biết rằng họ luôn có thể tin tưởng ông Tô Lâm vì tình đồng chí cộng sinh với Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, người luôn nỗ lực duy trì mối quan hệ chặt chẽ với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.”
Ông Sáng cũng nói thêm rằng, vào tháng 1/2024, ông Tô Lâm đã hỏi xin lời khuyên từ các nhà lãnh đạo an ninh Trung Quốc về cách duy trì sự “kiểm soát và lãnh đạo toàn diện” của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Trước và sau khi ông Tô Lâm chính thức nhậm chức chủ tịch nước, đã có nhiều ý kiến cho rằng Việt Nam ngày càng mang đậm dấu ấn của một nhà nước “công an trị”.
Trong bài diễn văn nhậm chức hôm 22/5, ông Tô Lâm cũng đề cập tới những mục tiêu như nâng cao năng lực cầm quyền và lãnh đạo của Đảng, cam kết “chống tham nhũng, tiêu cực, ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái, tự diễn biến, tự chuyển hóa”.
Theo Giáo sư Trương, phát biểu của ông Tô Lâm thể hiện rõ mục tiêu ổn định chính trị của Việt Nam, điều mà ông Trương cho rằng chỉ có thể đạt được bằng việc hợp tác chặt chẽ với Trung Quốc.
Trung Quốc tăng cường đầu tư vào Việt Nam
Trong khi đó, trả lời SCMP, Giáo sư Carl Thayer, nhà nghiên cứu chính trị Việt Nam và bang giao quốc tế, đánh giá rằng sự bất ổn ở bộ máy lãnh đạo cấp cao khó có thể ảnh hưởng đến chính sách đối ngoại của Việt Nam, trong việc cân bằng mối quan hệ với Trung Quốc và Mỹ.
"Một dấu hiệu cho thấy chiến lược cân bằng của Việt Nam là việc trong khi kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ giảm, thì kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ lại tăng do sự gia tăng xuất khẩu của Trung Quốc sang Việt Nam."
Sau khi gia tăng thuế quan và giảm trao đổi thương mại với Trung Quốc, Mỹ đã gia tăng nhập khẩu từ Việt Nam.
Việc này được cho là có thể mang lại rủi ro cho kinh tế Việt Nam.
Darren Tay, chuyên gia kinh tế tại công ty nghiên cứu BMI, phát biểu với Reuters:
"Sự gia tăng nhập khẩu từ Trung Quốc vào Việt Nam trùng hợp với sự gia tăng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ có thể được phía Mỹ coi là các công ty Trung Quốc đang sử dụng Việt Nam để né tránh các khoản thuế bổ sung áp đặt lên hàng hóa của họ."
Hiểu một cách đơn giản là Trung Quốc đã sử dụng Việt Nam như một “trạm trung chuyển” để thay đổi “nguồn gốc xuất xứ hàng hóa” trước khi xuất khẩu sang Mỹ.
Theo ông Tay, điều này có thể dẫn đến việc áp thuế lên hàng hóa Việt Nam sau cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào tháng 11.
"Sau cuộc bầu cử [Mỹ], bất cứ người nào thắng cũng có khả năng sẽ thay đổi chính sách đối với Việt Nam," ông Nguyễn Bá Hùng, chuyên gia kinh tế tại Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) chi nhánh Việt Nam, nêu đánh giá.
Bên cạnh đó, việc Nga và Trung Quốc ngày càng xích lại gần nhau cũng được đánh giá là sẽ gây ra những khó khăn cho chính sách ngoại giao “cây tre” của Việt Nam.
Theo một bài viết hồi tháng 9/2023 của Viện Nghiên cứu An ninh Hoa Kỳ (American Security Project - ASP), Việt Nam cần dần hạn chế quan hệ đối tác chiến lược với Nga để bảo toàn vị thế cân bằng trước ba cường quốc Mỹ, Nga và Trung Quốc.
Tuy nhiên, gần đây đã có thông tin cho thấy Việt Nam đang có ý muốn tham gia khối BRICS, một nhóm quốc gia mà Trung Quốc và Nga đóng vai trò chủ chốt.
Putin đã có chuyến thăm kéo dài hai ngày tới Trung Quốc vào giữa tháng 5/2024
Cũng trong bài viết ngày 1/6 trên SCMP, Giáo sư Zachary Abuza từ trường National War College, Đại học National Defense (Mỹ) cho rằng các nhà lãnh đạo Việt Nam có thế giới quan tương tự với các nhà lãnh đạo Trung Quốc.
Tuy nhiên, ông cho rằng điều này sẽ không tác động tới sự cân bằng trong chính sách ngoại giao của Việt Nam. Trong bối cảnh gặp phải nhiều vấn đề như nguồn cung điện và cơ sở hạ tầng yếu kém, ông Abuza cho rằng Việt Nam cần cả Mỹ và Trung Quốc để có thể phát triển kinh tế.
"Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào việc hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu và cũng đã hưởng lợi rất lớn từ các chiến lược giảm rủi ro của các tập đoàn."
Theo một bài viết ngày 3/6 trên báo Financial Times, chính các nhà đầu tư Trung Quốc cũng đang ưu ái đầu tư vào Việt Nam do sự leo thang căng thẳng giữa Bắc Kinh và Washington.
Việt Nam hiện đã vượt qua Mỹ để trở thành điểm đến hàng đầu cho các dự án sản xuất và hậu cần của Trung Quốc.
Trả lời Financial Times, bà Audrey Liang, đại diện bán hàng của nhà sản xuất dao và dụng cụ Summit Enterprise, cho biết doanh nghiệp này đang xây dựng một nhà máy tại Việt Nam.
Trước khi thực hiện bước đi này, Summit Enterprise chỉ có một nhà máy duy nhất ở Quảng Đông suốt 26 năm qua.
Theo bà, một số khách hàng đã yêu cầu Summit Enterprise xem xét đặt nhà máy ở Việt Nam do mức thuế thấp và những “lý do chính trị”.
Năm 2023, Trung Quốc và Hong Kong đã vượt mặt Hàn Quốc về tổng vốn đầu tư nước ngoài (FDI) vào Việt Nam, theo số liệu công bố trên trang web của Bộ Kế hoạch và Đầu tư Việt Nam.
Tuy nhiên, vẫn còn đó những lo ngại về sự trì trệ trong bộ máy hành chính của Việt Nam.
Trong kỳ họp Quốc hội lần này, cũng đã có nhiều đại biểu phản ánh tình trạng các quan chức sợ trách nhiệm, không dám ra quyết định ngày càng phổ biến, trở thành một "nạn dịch".
Tình trạng giải ngân vốn đâu tư công bốn tháng đầu năm 2024 của Việt Nam đã tăng nhẹ so với cùng kỳ năm ngoái nhưng được đánh giá là vẫn ở mức khiêm tốn.